L'eritatge del paire

« Aquò èra un òme que èra vièlh, vièlh. Mès èra pas tròp riche e coma richessa aviá un cat, un volam e un gal. Lo prumièr que agèt l’atge de partir trabalhar, lo paire li di(gu)èt :
“Causís un dels tres afaires e vai-te’n per que te pòde pas pus noirir e ara siás pro vièlh per anar ganhar ta vida !”
Alara di(gu)èt :
“De qué prene ? Ò ben, vau prene lo gal ! Lo gal se ne’n fas pas res, lo manjaràs !”
Pren lo gal e se’n va ambe lo gal. Marchèt de jorns, de jorns, arribèt dins un país que lo solelh se levava pas jamai per ce que i aviá pas de gal per lo sonar. Aquel paure monde, per avere un bocin d’esclaire, passavan tota la nuèch a montar a la cima de la montanha e a cercar lo solelh dins de marruèlas per lo davalar per s’esclairar un bocin. El lor di(gu)èt :
“Bon ! Escotatz quand même, sètz lasses que ne podètz pas pus, anatz-vos jaire totes ! Vos anètz jaire e laissatz far ! Ieu ai una bestiòua que l’apelarà, lo solelh, e lo solelh vendrà tot sol, a pas besonh de vautres !”
En efet, lo matin, a quatre oras del matin, lo gal se metèt a cantar : “Còcòricò ! Còcòricò !” Sonava lo solelh. Lo solelh, aquel còp, venguèt tot sol. Alara lo monde d’aquel vilatge, di(gu)èt :
“Escota ! Lo te vam crompar ! Quant ne vòls d’aquela bestiòla ?”
Di(gu)èt :
“E ben donatz-me’n un plen sac de sòusses !” Li te rempli(gu)èron un grand sac de sòusses e lor laissèt lo gal.
Se’n tornèt a l’ostau ambe lo plen sac de sòusses. Lo paire di(gu)èt :
“As ganhada ta vida, aquò va très bien !”
L’atge del segond èra arribat de partir. E li di(gu)èt :
“Demòra dos afaires, di(g)a-me de qué vòls ? Lo volam o lo cat ?
– De qué farai d’un cat ? Dòna-me lo volam !”
Pren lo volam e se’n va amb lo volam.
Arribèt dins un país ont, per meissonar, meissonavan al fusilh. Tiravan sus las espigas e, quand aquò tombava bien, aquò anava, mès altrament lor caliá de meses e de meses per meissonar un camp. E lor di(gu)èt :
“Ieu deman vos meissonarai un tròç ! Anatz-vos jaire, repausatz-vos que francament sètz prèstes a crebar !”
Lo lendeman, se leva de bona ora e, ambe son volam, allez, allez, allez…A miègjorn, lo camp èra presque acabat.
“A !, les tipes li di(gu)èron, escota, ton afaire aquí aquò’s pareis pas grand causa mès aquò es bien famús ! Se lo nos voliás vendre, lo te crompariam ben ! Quant ne’n vòls ?
– E ben ne’n voldriái un sac d’argent !
– S’es pas qu’aquò, òc ben ben !”
Li donèron un sac d’argent, lor laissèt lo volam e se’n anèt ambe lo sac d’argent.
Quand arribèt a l’ostau, di(gu)èt al paire :
“Ieu amene un sac d’argent !
– Aquò’s très bien ! As bien trabalhat… E ara aquò es a ton torn, tu, lo pus jove.
– Eh oui mès, ieu, ai pas qu’aquò que les altres an pas volgut ! Aquò’s un cat ! De qué farai d’un cat ? Enfin puisque i a pas que lo cat, lo prene ! E me’n vau ambe lo cat.”
Arribèt dins un país ont i aviá talament de rats, talament de rats, que degús podiá pas s’anar jaire que caliá far la caça als rats o sinon les rats les aurián manjats. E lor di(gu)èt :
“Anatz vos jaire ! Ieu ai una bestiòua que benlèu ne caçarà quauques-unses !”
E di(gu)èt al cat :
“Di(g)a ! As de trabalh a nos far aicí ! Amassa de rats !”
Lo cat se metèt a ne’n tuar, a ne’n tuar, a ne’n tuar, que calguèt de carru(g)adas per les sortir. Lo lendeman, les tipes di(gu)èron :
“O mès aquela bestiòua, nautres la te crompèm ! Quant ne vòls ?
– E ieu ne voldriái ben un sac d’òr !
– Ò ! S’aquò’s pas qu’aquò te donarem un sac d’òr ! Òc ben, ben, ben, ben ! Per ce que amb aquela bestiòua poirem durmir aumensa !”
E li donèron un sac d’òr.
Quand arribèt a l’ostau, di(gu)èt al paire :
“Veses ! Ai pres lo d’aquò lo pus fotut puisque ai pas ajut lo drech de causir e agacha : aquò’s soi ieu que ne ramene lo mai !”
Lo paire li di(gu)èt :
“Te siás bien debrolhat ! Aquò’s très bien !”
Fantons, ara al lièch.
Lo cònte es acabat,
Es passat pel prat. »