Lo pastre Toenon

« Soi nascut a Dauquièrs, parròquia de Morlhon,
Cresi d’avure vint ans e me sònan Toenon.
Ai pas jamai sachut qu’agèssi un paire.
Ai pas jamai sentit los potons d’una maire.
M’an dich mème qu’un jorn, bèl coma un gran de milh,
M’avián trobat tot nud jos un pè de persilh,
E que lo campanièr me portèt a la vila,
Dins aquel bèl ostal fach per èstre un asile,
Amb de vièlhs e de malaudes e de paures mainats,
Que degús vòl pas prene e son abandonats.
Quand agèri dètz ans, d’aquí me sorti(gu)èron,
E dins aiceste mas, per pastre me lo(gu)èron.
Lo patron èra un valent, un borrèu de trabalh.
Nos ditz : “Ieu vòli pas de fenhants a l’ostal.”
Atanben, los vailets, nos teniam a la re(g)a,
Sabiam que per un res nos auriá cercat bre(g)a.
Aquò durèt aital, ieu pensi tres annadas,
Sans que res ne venguèsse me troblar lo cervèl.
Mès un jorn arribèt que tot cangèt de gama,
Aimèri e lo chagrin s’emparèt de mon arma.
Vautres que me conessèt, s’avètz jamai aimat,
Sabi qu’auretz pietat.
Li aviá dins aquel mas o dins lo vesinatge,
La filha d’un pagés a pus près de mon atge,
Que, tot còp, quand delargavi mon tropèl,
De darrèr los carrèus, me gitava un còp d’uèlh.
Èra pas, se volètz, precisament polida,
Mès m’agradava a ieu e, tant qu’aurai de vida,
Me sovendrai totjorn, ieu paure deslaisssat,
Dels uroses moments qu’al pè d’ela ai passats.
Un divendres matin, vos parli de dètz ans,
Lo vint-a-sièis d’a(g)òst, son monde èra pels camps,
Me fa(gu)èt signe ambe la man qu’èra tota soleta,
Jujatz se fo(gu)èri lèu montat dins sa cambreta.
“T’aimi, ço me diguèt, t’aimi mon Toenon,
E per z'o te provar, daissa-te far un poton.”

[A-n-aquelas paraulas, tot mon sang se troblèt,
Vegèri mila lums e, se pel pè de la taula,
M’èri pas retengut, cresi qu’auriái emblaimat,
Del troble que me fa(gu)èt lo plaser d’èstre aimat.
Un ser sus la tardièira,
Per boquet me donèt un boquet de bru(gu)ièiras.
“Ten ! Pren aquel ramelet, te portarà bonur,
Que dins totas las floretas i ai embarrat mon cur.”
Lo prenguèri en tremblent, en sarrent sa maneta
E l’anèri rescondre al fons de ma tireta.
Quand los bartasses èran en flor,
Que los arbres èran en saba,
Amb una broqueta, fasiam dos estuflòls,
E totes dos fiulàvem coma dos rossinhòls.
Al riu, quand aviam set, posavem de l’ai(gu)eta,
Per atrapar un prunèl, li fasiái l’esquineta,
Quand aviam deslargat los motons, los anhèls,
Nos disiam totas nòstras pensadas,
Se de penas aviam, èran lèu oblidadas.
De nos aimar totjorn, ne fasiam lo serment,
E plan de bona fe, dedins aquel moment.
Aquò durèt aital, ieu pensi tres annadas,
Que me trachèri pas, tant fo(gu)èron lèu passadas,
Mès lo bonur aicí pòt pas durar totjorn.
Lo que compta sas bèstias es subjèct a l’error.
Li a pertot, z'o sabètz, d’aquelas vièlhas sorcièiras
Qu’an pas d'autre mestièr que d’èstre cancanièiras.
Quand la lenga lor prus, esparnhan pas degús.
Una d’aquelas sèrps, bestial que val pas gaire,
De nòstras amistats, n’averti(gu)èt la maire :
“Vos, sètz plan tranquila aicí, mès lo pastre Toenon
Escupís pas pels uèlhs a la vòstra Treson.
Los ai vistes un jorn, mème un jorn dins aquela pèça carrada,
E Toenon de prèp la sarrava,
Al jorn de duèi un malur es talament lèu arribat,
Toenon es pas pus un mainat.”
A partir d’aquela ora, la maire se tenguèt per avertida.
Lo diminge a la messa, totjorn qualqu’un la seg.
M’agacha, me sonritz e, dins son èr de tristessa,
Sembla me dire : “Toenon pus de bonur per ieu.
Patissi coma tu de nòstre grand malur.”
E dempuèi, cada matin, levat a las cliquetas,
Deslargui mos motons, mos anhèls, mas cabretas.
Me vau sièire sus un ròc o darrèr qualqua paret,
E sòrti de jol camiàs lo pichon ramelet.
L’ai totjorn davant ieu, ai pas qu’una pensada,
Pensi pas qu’a Treson, Treson ma tant aimada.
Mon fidèle Labrit, que coneis ma tristessa,
Me ven lecar las mans, gemís e me caressa.
El sol e lo Bon Dius coneisson mon torment.
Al lustre, tristament, ramassi mon tropèl.
En passent davant la crotz, quiti lo capèl.
E quand n’ai establat, dins mon lièt me vau sièire,
Per cercar lo repaus, mès lo sòm ven pas gaire.
Uèit meses, ieu, que fau aquel mème trabalh,
Sens poire trobar res per solatjar mon mal.
Ieu qu’èri roge coma un piòt e fresque coma un gabre,
Ai secat, ai magrit, sembli pas qu’un cadavre.
Mon còrs marcha pas pus que per ressòrts.
Que cal patir mon Dius ! Valdriá mai èstre mòrt !
S’èri riche o letrat, me fariái tot de suita
Capelan, trapista o jesuita.
Mès pastre soi nascut, pastre me caldrà morir.
Mès Treson, mon cur serà teun jusc'a la fin.] »